Σκηνοθεσία-παραγωγή: Βαγγέλης Ρήγας
Μοντάζ: Δημ. Κλαγκος
Μουσική: Spitfire, Α.Αραβαντινός, Δ.Τραμπάκουλας
«Πόσο `πίσω είναι το ελληνικό στνεμά;» «Γιατί οτ ελληνικές ταινίες πάσχουν σεναριακά;» «Πότε θα ξεπεράσουν οι Έλληνες κινηματογραφιστές την παιδική
ασθένεια της εmτήδευσης κατ τον στόμφου;» «Πότε το ελληνικό σινεμά θα εμπλουτίσει το στύλ γραφής κατ τον κώδικά του με ουσιαστικό περιεχόμενο;» «Αχ, οι παλιές, καλές ελληνικές ταινίες!...»
Ερωτήσεις και αφορισμοί κλισέ πάνω σε ένα πονεμένο θέμα, που συχνά καταλήγουν σε ένα ακόμα στερεότυπο: «Δεί δη χρημάτων!» Υπάρχουν ωστόσο εξαιρέσεις που, ευτυχώς, δεν επιβεβαιώνουν αλλά διαψεύδουν τον κανόνα, τόσο πολλές και τόσο πολλά υποσχόμενες, που ελπίζουμε ότι μπορούν και να τον ανατρέψουν. Ταινίες χαμηλού προϋπολογισμού και περιορισμένης διανομής, που ωστόσο καταφέρνουν να λάμψουν με την πρωτοτυπία του θέματός τους, με τις εξαιρετικές ερμηνείες που αποσπούν, με τον απλό και ευθύ τρόπο που προσεγγίζουν το υλικό τους, με τη λιτή και σαφή αλλά σε καμία περίπτωση υπεραπλουστευτική ή λαϊκίστικη γλώσσα τους.
Μια τέτοια περίπτωση είναι η πρόσφατη ταινία του πρωτοεμφανιζόμενου Βαγγέλη Ρήγα «Τι μέσα τι έξω...» Πρόκειται για ένα ενδιαφέρον ντοκυμανταίρ διανθισμένο με πινελιές μυθοπλασίας, που πραγματεύεται - για πρώτη φορά νομίζω τόσο άμεσα στα ελληνικά χρονικά - ένα ακανθώδες θέμα: Τη μοίρα των φυλακισμένων μέσα και έξω από τη φυλακή. Δεν επιχειρεί ο σκηνοθέτης να αποτυπώσει στο πανί ένα δοκίμιο, φωτίζοντας αντικειμενικά όλες τις πλευρές, δεν διεκδικεί δάφνες δημοσιογραφικής αποκλειστικότητας, ούτε η έρευνά τον φιλοδοξεί να είναι πλήρης, παρότι είναι επαρκώς αποκαλυπτική και καταρρίπτει αρκετούς μύθους γύρω από το σωφρονιστικό σύστημα αλλά προπάντων δεν ηρωοποιεί ούτε εξιδανικεύει κανέναν και δεν προβάλλει καμία προσωπική τον άποψη, υποβάλλοντας το Θεατή προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Κάνει κάτι εξαιρετικά απλό και συγχρόνως δύσκολο στην επίτευξή του: παρακολουθεί διακριτικά, δίνοντας χώρο και αέρα να «αναπνεύσουν», τις άλλοτε παράλληλες άλλοτε τεμνόμενες διαδρομές μιας παρέας αποφυλακισθέντων, τις άλλοτε γόνιμες άλλοτε άγονες απόπειρές τους να επανενταχθούν. Όλα αυτά μέσα από τις προσωπικές τους αφηγήσεις και κυρίως μέσα από τον καθηλωτικό λόγο του κεντρικού χαρακτήρα, του Φάνη Ζωγράφου. Με παράπονο ή με εγκαρτέρηση, με κυνισμό αλλά και εκλάμψεις θαυμαστής ωριμότητας, με αυτοσαρκασμό αλλά και ενίοτε παιδιάστικο ναρκισσισμό, όμως πάντα με χιούμορ και θυμοσοφία, ο Φάνης «παίζει» κυριολεκτικά τη ζωή του. Και το κάνει με τέτοια φυσικότητα και αλήθεια, που δυσκολεύεται να ξεχωρίσει κανείς τα στημένα πλάνα από τα αυθεντικά.
Διπλό το κατόρθωμα του Ρήγα: όχι μόνο μπόρεσε να πείσει να τον εμπιστευθούν μέλη μιας κατ' εξοχήν και εξ ορισμού καχύποπτης κοινωνικής ομάδας, αλλά τους έπεισε κιόλας να «παίξουν», καθιστώντας τα αδρά, τραχιά πρόσωπά τους άκρως κινηματογραφικά. Κάτι περισσότερο: η ματιά του, διακριτική και αποστασιοποιημένη αλλά όχι χωρίς συμπάθεια και ανθρωπιά, μπόρεσε, χρωματίζοντας τις λεπτομέρειες, να αναδείξει και την πολιτική διάσταση, εστιάζοντας όχι στην καταγγελία, που θα ήταν ο εύκολος δρόμος και που στο κάτω κάτω εμπίπτει σε άλλη αρμοδιότητα, αλλά στην πολυφωνία: πολλές, διαφορετικές οπτικές, προς διάφορες κατευθύνσεις, που συγκλίνουν σε μια τελική αίσθηση, ένα τελικό ερώτημα που υποβόσκει ωστόσο σε όλη την 70λεπτη διάρκεια της ταινίας: Πόσο διακριτά είναι τα όρια ανάμεσα στο καλό και στο κακό και ποιός νομιμοποιείται να τα θέσει; Ζήτημα βαθύτατα πολιτικό, στο οποίο λίγοι επιχείρησαν να προτείνουν απάντηση χωρίς να εκτραπούν σε ηθικολογίες. Η ταινία αποφεύγει το σκόπελο, αφήνοντας μόνο το ερώτημα να διαφανεί, ήδη από το διφορούμενο, πικρά ειρωνικό τίτλο της.
Η σκηνοθετική γραμμή ακολουθεί τη λογική του ντοκυμανταίρ, χωρίς κρεσέντα και άσκοπα πυροτεχνήματα. Η μουσική του hard rοck συγκροτήματος Spitfire, σχολιάζει εύστοχα τις υπόγειες εντάσεις των σκηνών και ορθά επιλέχθηκε αυτό το είδος, στους αντίποδες του προβλέψιμου ρεμπέτικου φολκλόρ που στερεοτυπικά «συνάδει» με τη φυλακή. Αυτό που αφήνει η ταινία σαν συνολική γεύση, είναι η αυθεντικότητα και η αδιαπραγμάτευτη αλήθεια της, που αντισταθμίζουν τις όποιες αδυναμίες και ελλείψεις του πρωτόλειου.
Ευχόμαστε μια ανάλογη συνέχεια στο Β. Ρήγα, και ανάλογα ελπιδοφόρα ξεκινήματα στον ελληνικό κινηματογράφο, ειδικά στο χώρο τον ντοκυμανταίρ, του οποίου η παρουσία είναι μέχρι στιγμής – με ευάριθμες εξαιρέσεις- υποτονική.
ΣΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗ ΡΗΓΑ «ΤΙ ΜΕΣΑ ΤΙ ΕΞΩ»
Τρείς
βαρυποινίτες μας μιλούν
(Ξένη Μουχίμογλου
19/03/2011)
Τα προβλήματα των φυλακών μας οι οποίες ξεχειλίζουν από
αλλοδαπούς και ημεδαπούς τα ξέρουμε. Διακόσια σαράντα άτομα σ’ ένα θάλαμο για
ογδόντα, έλλειψη τουαλέτας στα κελιά, έλλειψη στοιχειωδών κανόνων υγιεινής,
άθλιο νοσοκομείο.
Στην ταινία του Βαγγέλη Ρήγα «Τί μέσα τί έξω» που προβάλλεται στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης τρείς ισοβίτες που βγήκαν μετά είκοσι χρόνια, συζητάνε για το μέσα και για το έξω απ’ τη φυλακή. Για τους κανόνες μεταξύ τους, όπως για παράδειγμα, όταν βγαίνουν με άδεια πρέπει οπωσδήποτε να ξαναγυρίσουν στο κελί , γιατί αν οι περισσότεροι την κοπανίσουνε, τότε θα απαγορευτούν οι άδειες. Για την ελευθερία που δεν αγοράζεται με τίποτα. Για την ψυχοσύνθεση του φυλακισμένου που δημιουργείται μέσα. Όσο ζουν μέσα στη φυλακή έχουν ένα αίσθημα ασφάλειας, συχνά δεν θέλουνε να βγούνε, έχουν λύσει το βιοποριστικό τους πρόβλημα και όταν βγαίνουν, σχεδόν ασυνείδητα κάνουν κάτι για να ξαναμπούν. Για τις παρενέργειες του νόμου. Όλους τους χρήστες ουσιών τους κατατάσσουν στους εμπόρους. Μπαίνουν μέσα μαθητές και βγαίνουν καθηγητές.
Κατά τη συζήτηση, εκτός από τις ιδιαιτερότητες του καθενός, υπάρχει ένα κοινό
στοιχείο. Οι φυλακισμένοι είναι όλοι φτωχοί. «Γιατί ρε π..... μου δεν μπαίνει
και κανένας απ αυτούς που μας ληστέψανε, που τα φάγανε όλα;» Ποιός θα δώσει την
κόρη του σ έναν αποφυλακισμένο; Ποιός θα του δώσει δουλειά; «Αν δεν είχα την
άδεια της μάνας μου στη λαϊκή για να ζήσω θα ξανάκλεβα.
Όλοι σε πετάνε μετά
την αποφυλάκιση. Μόνο οι πόρνες μας αποδέχονται. Και είναι και πολύ εντάξει.
Μπορεί να γίνουν θυσία για σένα. Η νόμιμη γυναίκα σου και τα παιδιά σου μπορεί
να σε πετάξουνε κι αυτοί».
Όλα αυτά βγαίνουν από μια συζήτηση τριών τεσσάρων
ατόμων γύρω από ένα τραπέζι, κι εδώ βρίσκεται η δύναμη του σκηνοθέτη. Οι
πρωταγωνιστές συζητάνε όπως αναπνέουν μαζί με τους θεατές και η κάμερα
γυρίζει... γυρίζει... χωρίς να δραματοποιεί τα γεγονότα, χωρίς να τα ωραιοποιεί
και ενώ η κίνηση είναι σχεδόν ανύπαρκτη, ο Βαγγέλης Ρήγας αποφεύγει εντελώς τη
θεατροποίηση.
Γινόμαστε κοινωνοί άγνωστων σε μας καταστάσεων με απόλυτη
φυσικότητα, τόσο που η ταινία
«Τί μέσα τί έξω» μας θυμίζει τις καλές στιγμές
του ιταλικού νεορεαλισμού. Ένα λαμπρό ξεκίνημα για την πρώτη ταινία του Βαγγέλη
Ρήγα.
Ο Φάνης Ζωγράφος, πρώην ισοβίτης, μαζί του και άλλοι αποφυλακισμένοι
διηγούνται την ιστορία τους στο ντοκιμαντέρ του Βαγγέλη Ρήγα "Τι Μέσα, τι Έξω".
Μια ιστορία που αν ισχύει ότι ο πολιτισμός μιας χώρας φαίνεται από τις φυλακές
της, θα έπρεπε να κάνει την Ελλάδα να χώσει το κεφάλι της βαθιά μέσα στο χώμα
και να μείνει εκεί ισόβια από ντροπή. Άνθρωποι που μπαίνουν για αστείους λόγους
στη φυλακή, ναρκομανείς που αντιμετωπίζονται σαν εγκληματίες αντί σαν ασθενείς,
ακόμα και εγκληματίες που μπαίνουν για "αναμόρφωση" σε κλουβιά που διαλύουν την
ανθρώπινη αξιοπρέπεια και καταστρέφουν την οποιαδήποτε προοπτική "επανένταξης"
στην κοινωνία, ανθρωποφύλακες που ντρέπονται να πουν πού δουλεύουν, υπουργοί που
έρχονται σαν συμμορίες για "επιθεώρηση" καλά επιλεγμένων χώρων... Καυτό θέμα
σίγουρα, σε αγγίζει η αφήγηση των αποφυλακισθέντων (που κάποιοι απ' αυτούς
ξαναγύρισαν στη φυλακή).
Φεστιβάλ ντοκιμαντέρ στις φυλακές της Ελλάδας
ΑΡΧΗ ΑΠΟ ΤΟ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ
Τα Καταστήματα Κράτησης σε ολόκληρη την Ελλάδα υποδέχονται το «Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης». Την αρχή κάνει το Κατάστημα Κράτησης Γυναικών Κορυδαλλού το οποίο, με άδεια του Ειδικού Γραμματέα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Μαρίνου Σκανδάμη, ανοίγει τις πόρτες του,στις αρχές Μαΐου, στην «κινηματογραφική γιορτή» που εντάσσεται στις δράσεις των «Περιφερειακών Εκδηλώσεων του 13ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης».
Θα ακολουθήσουν τα Καταστήματα Κράτησης Θεσσαλονίκης, Πατρών, Λάρισας, Νέων
Βόλου, η Αγροτική φυλακή Κασσάνδρας, το Κατάστημα Κράτησης Γυναικών και το
Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων στον Ελαιώνα Θηβών.
Οι κρατούμενοι θα έχουν την ευκαιρία να...
παρακολουθήσουν τουλάχιστον 10
ντοκιμαντέρ σε κάθε Κατάστημα Κράτησης. Η τελική επιλογή των ντοκιμαντέρ που θα
προβληθούν έγινε με τη συνεργασία και των ψυχολόγων των Καταστημάτων Κράτησης.
Μεταξύ αυτών τα βραβευμένα «Καναρίνι μου γλυκό», «Συντροφιά με την αλήθεια», «Τι
μέσα τι έξω», «Το μωρό μου φτάνει» αλλά και τα εξαιρετικά «Ιστορίες άλλων
γυναικών», «Φθινοπωρινό χρυσάφι» κ.α.
Η πρόταση για να μπει το «Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης» στα Καταστήματα Κράτησης έγινε από τον Δημήτρη Εϊπίδη, Καλλιτεχνικό Διευθυντή του Φεστιβάλ και «Διευθυντή Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης».
Σε συνεργασία του υπεύθυνου για την υλοποίηση των Περιφερειακών Εκδηλώσεων Νίκου Δημαρέλη, του Ειδικού Γραμματέα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Μαρίνου Σκανδάμη και των διευθυντών των Καταστημάτων Κράτησης ρυθμίζονται οι οργανωτικές και τεχνικές λεπτομέρειες.
Παράλληλα, το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει εκφράσει την επιθυμία για συνέχιση της συνεργασίας και με άλλες δράσεις που θα μπορούσαν να έχουν εκπαιδευτικό χαρακτήρα για τους κρατούμενους.
ΑΘΗΝΟΡΑΜΑ
ΠΑΡΑ ΤΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΑ LOW BUDGET ΟΡΙΑ ΤΗΣ, Η ΤΑΙΝΙΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗ ΡΗΓΑ ΕΧΕΙ ΩΣ ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΟ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΗ ΤΟΝ ΙΣΟΒΙΤΗ ΦΑΝΗ ΖΩΓΡΑΦΟ, Ο ΟΠΟΙΟΣ ΞΕΓΥΜΝΩΝΕΙ ΠΟΤΕ ΜΕ ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΗ ΕΙΛΙΚΡΙΝΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΤΕ ΜΕ ΧΕΙΜΑΡΡΩΔΗ ΑΘΥΡΟΣΤΟΜΙΑ ΤΟ ΔΙΑΤΡΗΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
** ½ - Πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ, με διάφορους βαρυποινίτες που έχουν εκτίσει την ποινή τους να περιγράφουν τις δύσκολες, συχνά φριχτές, συνθήκες διαβίωσης στις φυλακές, καθώς και τα πολλαπλά, συχνά ανυπέρβλητα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στην προσπάθεια επανένταξής τους στην κοινωνία.
Κριτική SevenArt:
Ο Φάνης Ζωγράφος, πρώην ισοβίτης, μαζί του
και άλλοι αποφυλακισμένοι διηγούνται την ιστορία τους στο ντοκιμαντέρ του
Βαγγέλη Ρήγα "Τι Μέσα, τι Έξω". Μια ιστορία που αν ισχύει ότι ο πολιτισμός μιας
χώρας φαίνεται από τις φυλακές της, θα έπρεπε να κάνει την Ελλάδα να χώσει το
κεφάλι της βαθιά μέσα στο χώμα και να μείνει εκεί ισόβια από ντροπή. Άνθρωποι
που μπαίνουν για αστείους λόγους στη φυλακή, ναρκομανείς που αντιμετωπίζονται
σαν εγκληματίες αντί σαν ασθενείς, ακόμα και εγκληματίες που μπαίνουν για
"αναμόρφωση" σε κλουβιά που διαλύουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και καταστρέφουν
την οποιαδήποτε προοπτική "επανένταξης" στην κοινωνία, ανθρωποφύλακες που
ντρέπονται να πουν πού δουλεύουν, υπουργοί που έρχονται σαν συμμορίες για
"επιθεώρηση" καλά επιλεγμένων χώρων... Καυτό θέμα σίγουρα, σε αγγίζει η αφήγηση
των αποφυλακισθέντων (που κάποιοι απ' αυτούς ξαναγύρισαν στη φυλακή)...
Γιαννης Δηρακης
Η προσωπική μαρτυρία του Φάνη Ζωγράφου, ο οποίος εξέτισε ποινή είκοσι χρόνων στη φυλακή, καταδικασμένος σε ισόβια. Μέσα από δικές του αφηγήσεις, καθώς και διηγήσεις «διαβόητων» βαρυποινιτών-συγκρατούμενών του, αποτυπώνονται οι δύσκολες συνθήκες που βίωσαν στις φυλακές. Επιπλέον, αποκαλύπτονται οι τεράστιες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν όσοι βγαίνουν από τη φυλακή αλλά και η ελπίδα που υπάρχει να ενταχθούν στην κοινωνία.
Κανονικά οι ταινίες, αλλά και τα ντοκιμαντέρ, δεν θα έπρεπε να κρίνονται σε σχέση με την εποχή που γεννιούνται και που (τυχαίνει να) προβάλλονται. Και είναι αλήθεια, πως ένα ντοκιμαντέρ για τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης στις φυλακές και το αιώνιο πρόβλημα της επανένταξης των φυλακισμένων στην πραγματική ζωή, που δεν δείχνει να έχει αλλάξει μέσα στα χρόνια παραμένοντας μια «ανοιχτή πληγή» του φερόμενου ως κοινωνικού κράτους, θα μπορούσε να έχει γυριστεί δέκα χρόνια πριν ή δέκα χρόνια μετά χωρίς να χάσει ίχνος από τη βαρύτητα του.
Η προβολή του «Τι Μέσα, Τι Εξω...», όμως, ακριβώς σε μια στιγμή που η Ελλάδα τολμά να κοιτάξει, για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία της, τα λάθη και τις παραλείψεις που την οδήγησαν στην σημερινή κατάσταση ελεύθερης πτώσης, δεν μπορεί παρά να προσδώσει στο ντεμπούτο του Βαγγέλη Ρήγα μια επιπρόσθετη πολιτική σημασία. Οχι μόνο γιατί η «καταγγελία» του για τις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης στα σωφρονιστικά ιδρύματα της χώρας έρχεται να υπενθυμίσει με τον καλύτερο τρόπο μια μια ξεχασμένη μέχρι και από τον Θεό κατηγορία πολιτών. Αλλά κυρίως γιατί η αντιπαραβολή της ζωής στη φυλακή με την κοινωνία (εκεί έξω) επιβεβαιώνει πως τα κλισέ υπάρχουν δυστυχώς για να επιβεβαιώνονται.
Η επιλογή του Ρήγα να αφήσει τους «πρωταγωνιστές» του (με κορυφαίο τον ισοβίτη Φάνη Ζωγράφο) να μιλήσουν χωρίς να παρεμβαίνει στα όσα αποκαλύπτουν αποβαίνει καθοριστική επιλογή, καθώς το φτωχό υλικό από τη ζωή τους μέσα και έξω από τη φυλακή μετατοπίζει το ενδιαφέρον στην αφήγηση τους. Αφοπλιστικοί, «χύμα» και με αποκρυσταλλωμένες απόψεις για τον «εγκλεισμό» και την «επανένταξη», παραμένουν μέχρι το τέλος κάτι περισσότερο από απλά «talking heads», κυρίως γιατί η αλήθεια τους είναι αναμφισβήτητη.
ΜΑΝΩΛΗΣ ΚΡΑΝΑΚΗΣ
